BẠN BÈ BỐN PHƯƠNG
HAUFO - Một trong những người Pháp được nhiều người Việt Nam biết đến là bác sĩ Alexandre Yersin (1863-1943). Ông là người sáng lập và là Viện trưởng đầu tiên của Trường Y - Dược Đông Dương, trực thuộc Đại học Đông Dương (tiền thân của Đại học Quốc gia Hà Nội ngày nay).
Vị bác sĩ người Pháp, gốc Thuỵ Sỹ này cũng được biết đến như một nhà thám hiểm, một nhà nghiên cứu về canh nông và là một nhà khoa học nổi tiếng trên thế giới về vi trùng học. Sinh năm 1863 tại Aubonne, Vaud (Thụy Sĩ), Alexandre Yersin học y khoa tại Lausanne rồi chuyển sang Marburg (Đức), cuối cùng đến Paris (Pháp).
Năm 1886, ông về làm việc tại phòng nghiên cứu Louis Pasteur theo lời mời của Emile Roux, đồng thời tham gia phát triển huyết thanh chống bệnh dại. Năm 1888, ở tuổi 25, Yersin nhận bằng tiến sĩ. Ông gia nhập Viện Pasteur thành lập năm 1889, cùng với Roux khám phá ra độc tố bạch hầu. Tương lai sáng lạn như được định sẵn cho nhà khoa học trẻ tuổi tài năng. Thế nhưng Yersin lại suy nghĩ khác. Đối với ông, "đời mà không đi thì còn gì là đời" và năm 1890, Yersin nghỉ việc ở Viện Pasteur, lên đường đến Đông Dương với vai trò là bác sĩ cho công ty Vận tải Hàng hải trên tuyến Sài Gòn - Manila và Sài Gòn - Hải Phòng. Năm 1891, lần đầu đặt chân đến Nha Trang, Yersin đã yêu mến mảnh đất này và quyết định lưu trú tại đây. Ông cho dựng nhà ở Xóm Cồn đồng thời mở phòng khám, trở thành bác sĩ người Âu đầu tiên hành nghề trong vùng. Yersin thích sống chung với người dân nghèo. Ở xóm Cồn, chẳng bao lâu ông trở thành bạn với đám trẻ con. Ông dành một tủ sách lớn cho bọn trẻ vào đọc. Ông dạy chúng thiên văn và dự báo khí tượng. Ông đã có những hoạt động rất thiết thực giúp đỡ bà con. Ông thường xuyên khám bệnh, phát thuốc miễn phí cho người nghèo. Ông thạo tiếng Việt, sống chan hòa vui buồn cùng bà con. Ông bỏ tiền riêng thuê kéo ống nước, đặt máy nước nhiều nơi cho dân sử dụng. Hàng ngày tiếp xúc với ông, người dân nơi đây không còn cảm giác như tiếp xúc với người nước ngoài. Nhờ vào sự cởi mở và tấm lòng nhân từ, ông rất được người dân yêu quý. “Ông Năm” là cái tên thân thương mà người dân xóm Cồn đã gọi ông như một cách bày tỏ lòng biết ơn.
Năm 1894, chính phủ Pháp cùng Viện Pasteur yêu cầu Yersin tới Hong Kong nghiên cứu bệnh dịch. Ở đó, Yersin lập một phòng thí nghiệm dã chiến và tập trung nghiên cứu nguồn gốc dịch hạch. Với khả năng chuyên môn về vi trùng học, chỉ trong một tuần lễ, Yersin đã phát hiện ra mầm bệnh hạch. Ông là người đầu tiên chứng minh trực khuẩn này sống trong chuột và có thể lây sang người. Việc khám phá ra vi trùng bệnh dịch hạch làm Yersin nổi tiếng; tuy nhiên, điều quan trọng đối với ông không phải là việc tìm ra mầm bệnh mà là làm thế nào để tìm ra thuốc chữa bệnh. Năm 1895, Alexandre Yersin gạt bỏ những dự tính khác để trở lại Viện Pasteur Paris tìm cách chế huyết thanh chữa bệnh dịch hạch. Vài tháng sau khi việc nghiên cứu hoàn tất, Yersin quay lại Nha Trang thành lập một phòng thí nghiệm để chế tạo huyết thanh tại Đông Dương. Với uy tín sẵn có, Yersin xin chính quyền Đông Dương cấp đất để ông lập một trại nuôi ngựa cho mục đích đó. Huyết thanh sản xuất từ những trại nuôi ngựa này đã giúp cứu sống hàng trăm người mắc bệnh dịch hạch tại Ấn Độ và Trung Hoa trong những năm về sau. Biết được uy tín của Yersin, năm 1902, Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer yêu cầu Yersin ra Hà Nội và thành lập Trường Y - dược Đông Dương, trực thuộc Đại học Đông Dương. Năm 1904, Trường Y - dược Đông Dương (ngày nay là trường Đại học Y Hà Nội) khánh thành. Đây là ngôi trường về y khoa đầu tiên tại Đông Dương. Alexandre Yersin là Viện Trưởng đầu tiên của trường này. Ông thiết kế giáo trình theo hình mẫu đại học Pháp: sáng khám bệnh ở bệnh viện, chiều dành cho lý thuyết; đích thân giảng dạy các giờ vật lý, hóa học, phẫu thuật. Hai năm sau, khi mọi thứ đã vào guồng, ông từ chức để dành trọn thời gian cho việc nghiên cứu.
Ông Jacques-Henri Penseyres, GS.TS.BS Thú y, FVH, Chủ tịch Hội ái mộ Bác sĩ A.Yersin Thụy Sĩ
cùng ông Lý Bá Lin, Chủ tịch Liên hiệp các toỏ chức hữu nghị Khánh Hòa viếng mộ Yersin ở Khánh Hòa
Năm 1905, phòng thí nghiệm của Yersin ở Nha Trang được nâng cấp trở thành Viện Pasteur Đông Dương. Đây là Viện Pasteur thứ hai trên thế giới. Bên cạnh các phòng thí nghiệm tại Nha Trang và Sài Gòn, trong những năm về sau, Yersin mở thêm các trung tâm nghiên cứu tại Hà Nội (1920) và Đà Lạt (1936). Dành trọn tâm huyết cho khoa học, Yersin không màng đến danh vọng quyền lợi của bản thân. Ông nhận những giải thưởng cao quý trong sự ái ngại bởi "không hề thấy mình xứng đáng", rồi quyết định dùng toàn bộ tiền từ số giải thưởng ấy vào các công trình nghiên cứu. Năm 1943, trải qua hơn nửa thế kỷ gắn bó với mảnh đất hình chữ S, bác sĩ Alexandre Yersin qua đời tại Nha Trang. Theo ước nguyện của Alexandre Yersin, ông được an táng tại Suối Dầu.
Là một nhà khoa học lớn nhưng với đức tính khiêm nhường, gần gũi với mọi người, Yersin là một tấm gương sáng về lòng say mê khoa học, say mê tìm tòi nghiên cứu, khám phá những mảnh đất mới lạ. Nhân dân thế giới, nhân dân Việt Nam ngưỡng mộ trước những cống hiến to lớn mà ông dành trọn đời phấn đấu. Vẫn còn đó những con đường, vườn hoa, ngôi trường mang tên Yersin ở nhiều thành phố của Việt Nam: Hà Nội, Sài Gòn, Nha Trang, Đà Lạt... Yersin đã đến đây bằng tấm lòng chân thành và sẽ còn lưu mãi trong ký ức người dân Việt Nam.
Hoàng Dương